بدنه اصلی خودروسازی ایران در سال گذشته شاخص بهره‌وری ۱۷.۵ را به ثبت رساند، عددی که در مقایسه با استاندارد جهانی پایین‌تر است و ریشه در «نیروی مازاد» و «تولید کمتر از ظرفیت» صنعت خودروی کشور دارد. این آمار توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام شده که متعلق به سال گذشته است. با توجه به عدد به‌دست‌آمده (شاخص بهره‌وری ۱۷.۵ نفر) برای رشد بهره‌وری طبعا باید یا دست به تعدیل نیروی مازاد زد یا تولید را (تا حدی که بهره‌وری به استاندارد جهانی نزدیک شود) بالا برد. با این حال و با وجود اینکه هزاران نفر نیروی مازاد در خودروسازی کشور وجود دارد، خودروسازان قصد دارند در سال جاری باز هم به پرسنل خود بیفزایند. به عنوان مثال، مدیرعامل سایپا در فروردین ماه اعلام کرد که در سال جاری سه‌هزار و ۵۰۰ نفر پرسنل جدید به جمع نیروهای این خودروساز اضافه خواهد شد. بنابراین اگر سایپا یا دیگر خودروسازان در شرایطی که نیروی مازاد دارند، به پرسنل خود اضافه کنند و تولید را تا حد استانداردهای جهانی بالا نبرند، عملا بهره‌وری را بیشتر کاهش خواهند داد.
عدد ۱۷.۵ به عنوان شاخص بهره‌وری بدان معناست که در سال ۱۴۰۱ به ازای هر یک نفر پرسنل در بدنه اصلی خودروسازی کشور (شامل ایران‌خودرو و سایپا و شرکت‌های بخش اصلی خصوصی) تنها ۱۷.۵ دستگاه خودرو به تولید رسیده است. این در حالی است که مثلا در شرکت جنرال موتورز آمریکا شاخص بهره‌وری عدد ۴۲ را نشان می‌دهد. یا مثلا شرکت چانگان چین به ازای هر یک نفر پرسنل، ۴۰ دستگاه خودرو تولید می‌کند و شاخص بهره‌وری در دیگر خودروساز چینی یعنی چری هم عدد ۳۶ است. ماهیندرا و تویوتا هم به ترتیب شاخص بهره‌وری ۳۰ و ۲۹ را به ثبت رسانده‌اند. اینکه شاخص بهره‌وری در خودروسازی ایران و در مقایسه با استاندارد جهانی پایین‌تر است، ریشه در وجود نیروی مازاد و تولید کمتر از ظرفیت (افت تولید) دارد.
وجود نیروی مازاد البته مختص شرکت‌های وابسته به دولت نیست و با توجه به اعداد به‌دست‌آمده از شاخص بهره‌وری، در خودروسازان بخش خصوصی هم دیده می‌شود. نکته دیگر در آمار منتشره این است که تمرکز نیروی مازاد در خودروسازی کشور بیشتر در سایت‌های مرکزی تولید (سایت اصلی ایران‌خودرو و سایپا) است و سایت‌های شهرستانی اوضاع نسبتا بهتری دارند. برای افزایش بهره‌وری اما یا باید تعدیل نیروی انسانی داشت یا تولید را بالا برد؛ این در حالی است که هر دو راهکار موردنظر با چالش‌های خاص خود همراه هستند. تعدیل نیروی انسانی آن هم در شرایط تورمی فعلی کشور، تبعات اجتماعی سنگینی به دنبال خواهد داشت و رشد تولید نیز با توجه به مشکلات و چالش‌هایی مانند تحریم و قیمت‌گذاری دستوری، با مانع بزرگی روبه‌روست.
جزئیات بهره‌وری در خودروسازی
اما طبق گزارشی که وزارت صنعت، معدن و تجارت با عنوان «شاخص بهره‌وری بر اساس میزان تولید خودروساز به ازای یک نفر در سال ۱۴۰۱» منتشر کرده، میزان تولید، تعداد کارکنان و متوسط تولید به ازای هر کارمند در ۱۷ سایت داخلی تولیدکننده خودرو مشخص شده است. در کنار این آمار اما «متوسط خودروهای تولیدی به ازای هر کارمند» در چند خودروساز مشهور در آسیا و جهان نیز اعلام شده تا امکان مقایسه شاخص بهره‌وری در خودروسازی ایران و جهان فراهم بیاید. در گزارش وزارت صمت، آمار مربوط به دو خودروساز بزرگ کشور (و زیرمجموعه‌هایشان) و همچنین پنج شرکت بخش خصوصی شامل (مدیران‌خودرو، کرمان‌موتور، بهمن، فرداموتور و آرین پارس موتور) منتشر شده و در این بین، مدیران‌خودرو دارای بالاترین شاخص بهره‌وری است و فرداموتور کمترین شاخص را به خود اختصاص داده است.
طبق گزارش منتشره، مدیران‌خودرو که نماینده چری چین در ایران به حساب می‌آید، چهارهزار و ۲۷۰ نفر پرسنل دارد و در سال گذشته ۹۳هزار و ۱۱۰ دستگاه تولید داشته است. با توجه به این آمار، متوسط خودروهای تولیدشده به ازای هر کارمند (شاخص بهره‌وری) در مدیران‌خودرو عدد ۲۲ بوده است. به عبارت بهتر، به ازای هر یک نفر کارمند در این خودروساز بخش خصوصی، ۲۲ محصول در سال گذشته به تولید رسیده است. پس از مدیران‌خودرو، گروه خودروسازی سایپا (سایپا و زیرمجموعه‌هایش) در رده دوم جدول بهره‌وری جا خوش کرده است. این گروه خودروسازی در مجموع بالغ بر ۴۷۰هزار دستگاه انواع محصول را در سال گذشته به تولید رسانده است. با توجه به اینکه تعداد کل پرسنل این گروه خودروسازی در سال گذشته ۲۳هزار و ۳۹۰ نفر بوده، شاخص بهره‌وری سایپایی‌ها روی عدد ۲۰ می‌ایستد. درواقع در این گروه خودروسازی، به ازای هر یک نفر پرسنل، ۲۰ خودرو طی سال گذشته به تولید رسیده است.
در حالت تفکیکی، سایت مرکزی سایپا در سال گذشته ۹هزار و ۲۰۰ نفر پرسنل داشته و کل تولید آن ۱۳۷هزار و ۲۷۶ دستگاه بوده است. با این حساب شاخص بهره‌وری در سایپای مرکزی عدد ۱۵ را نشان می‌دهد. بنابراین تجمیع نیروی مازاد در در سایپای مرکزی بیش از دیگر واحدهای تولیدی این گروه خودروسازی است. در بین زیرمجموعه‌های شهرستانی سایپا، سایت کاشان با شاخص بهره‌وری ۳۱، بهترین شرایط را داراست. این شرکت با سه‌هزار و ۵۵۰ نفر پرسنل، ۱۰۸هزار و ۸۶۷ دستگاه تولید داشته است. کاشانی‌ها همچنین دارای بیشترین تیراژ در بین سایت‌های شهرستانی تولیدکننده خودرو در کشور طی سال گذشته بوده‌اند.
در سایت بن‌رو نیز که هزار و ۴۴۰ نفر پرسنل در سال گذشته داشته، ۴۳هزار و ۸۵۸ دستگاه خودرو به تولید رسیده تا شاخص بهره‌وری آن روی عدد ۳۰ بایستد. این در حالی است که پارس‌خودرو به عنوان بزرگ‌ترین زیرمجموعه سایپا و خودروساز سوم کشور، شاخص بهره‌وری ۲۰ را در سال گذشته ثبت کرده است. این شرکت با وجود شش‌هزار و ۶۰۰ نفر پرسنل، ۱۳۲هزار و ۷۵۰ دستگاه خودرو را در سال گذشته به تولید رسانده است. دیگر زیرمجموعه گروه خودروسازی سایپا یعنی زامیاد نیز با توجه به پرسنل دوهزار و ۶۰۰نفری‌اش و تولید ۴۷هزار و ۳۳۹ دستگاهی در سال گذشته، شاخص بهره‌وری ۱۸ را ثبت کرده است.
از سایپا که بگذریم، گروه صنعتی ایران‌خودرو (سایت مرکزی و زیرمجموعه‌هایش) در رده سوم جدول بهره‌وری قرار گرفته است. در این بین، سایت مرکزی ایران‌خودرو با ۲۳هزار و ۶۸۳ نفر پرسنل، ۲۸۰هزار و ۶۳۴ دستگاه محصول را به تولید رسانده است. بنابراین شاخص بهره‌وری در ایران‌خودروی مرکزی روی عدد ۱۲ ایستاده که در جمع اعضای این گروه صنعتی، کمترین به حساب می‌آید. این موضوع نشان می‌دهد مانند سایپا، تجمیع نیروی مازاد در گروه صنعتی ایران‌خودرو نیز به سایت مرکزی آن مربوط می‌شود. این در حالی است که سه سایت شهرستانی ایران‌خودرو توانسته‌اند بهترین اعداد مربوط به شاخص بهره‌وری را در سال گذشته به ثبت برسانند. بهترین رکورد نصیب ایران‌خودروی شیراز با شاخص بهره‌وری ۱۰۴ شده است. سایت شیراز، با ۲۴۶ نفر پرسنل، ۲۵هزار و ۵۱۷ دستگاه محصول را در سال ۱۴۰۱ به تولید رسانده تا بالاترین شاخص بهره‌وری را در بین سایت‌های تولید خودروی کشور به خود اختصاص دهد. ایران‌خودروی شیراز دارای کمترین پرسنل در بین ۱۷ سایت تولیدی خودروی کشور است.
در رده بعدی، ایران‌خودروی مازندران قرار دارد که شاخص بهره‌وری ۹۰ را در سال گذشته ثبت کرده است. در این سایت، ۴۶۷ نفر طی سال گذشته مشغول به کار بوده‌اند و توانسته‌اند بیش از ۴۲هزار دستگاه خودرو را به تولید برسانند. ایران‌خودروی کرمانشاه نیز که ۵۲۸ نفر پرسنل در سال گذشته داشته، بیش از ۴۲هزار دستگاه خودرو را به تولید رسانده است. با این حساب، کرمانشاهی‌ها شاخص بهره‌وری ۸۰ را در سال گذشته به ثبت رسانده‌اند. در سایت تبریز اما هرچند تولید سال گذشته بیش از ۵۳ هزار و ۶۰۰ دستگاه بوده، با این حال تعداد بالای پرسنل این شرکت سبب شده شاخص بهره‌وری در آن پایین بیاید. ایران‌خودروی تبریز در سال گذشته هزار و ۳۶۸ نفر پرسنل داشته که با توجه به تیراژش، شاخص بهره‌وری در آن روی عدد ۳۹ می‌ایستد. در نهایت اما بزرگ‌ترین سایت شهرستانی ایران‌خودرو یعنی خراسان که بالاترین تعداد پرسنل را (در بین سایت‌های شهرستانی) داراست (حدودا پنج هزار نفر)، شاخص بهره‌وری ۲۱ را ثبت کرده است. خراسانی‌ها در سال گذشته ۱۰۶هزار و ۴۴۶ دستگاه خودرو را به تولید رسانده بودند که در بین سایت‌های شهرستانی بیشترین است.
اما شاخص بهره‌وری در کل گروه صنعتی ایران‌خودرو طی سال گذشته عدد ۱۸ را نشان می‌دهد. این گروه در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۵۵۰هزار دستگاه تولید و ۳۱هزار و ۲۸۰ نفر پرسنل داشته است. اما در رده‌های چهارم تا هفتم جدول بهره‌وری خودروسازان کشور، شرکت‌های بخش خصوصی شامل آرین پارس موتور، کرمان‌موتور، بهمن و فرداموتور جا خوش کرده‌اند. در این بین، آرین پارس موتور با پرسنلی ۳۳۰نفری، سه‌هزار و ۷۵۰ دستگاه تولید داشته، بنابراین مانند ایران‌خودروی مرکزی، شاخص بهره‌وری ۱۲ را ثبت کرده است. کرمان‌موتور نیز که سه‌هزار و ۷۷۰ نفر پرسنل در سال گذشته داشته و ۳۵هزار و ۷۵۰ دستگاه محصول را تولید کرده، شاخص بهره‌وری ۹ را به ثبت رسانده است.
دیگر خودروساز بخش خصوصی به نام بهمن که شامل بهمن‌موتور و بهمن‌دیزل می‌شود و در سال گذشته بالغ بر ۳۵هزار و ۵۰۰ دستگاه تولید داشته، شاخص بهره‌وری هشت را ثبت کرده است. چهارهزار و ۵۰۰ نفر طی سال گذشته در گروه بهمن (بهمن‌موتور و بهمن‌دیزل) مشغول کار بوده‌اند. در نهایت فرداموتور نیز که هزار نفر پرسنل در سال گذشته داشته، تنها شش‌هزار و ۵۶۵ دستگاه تیراژ را به ثبت رسانده است. این آمار نشان می‌دهد در خودروساز موردنظر به ازای هر یک نفر پرسنل فقط هفت خودرو تولید شده که کمترین در بین ۱۷ سایت تحت بررسی تولیدکننده خودروی کشور به شمار می‌رود.
نظر شما